اجرت المثل یکی از مفاهیم و عبارات حقوقی است که در دعاوی مختلفی به کار میرود و بخش قابل توجهی از مطالبات مالی اشخاص در دادگاه را تشکیل میدهد. اما اجرت المثل به چه معناست و احکام جاری بر آن شامل چه مواردی است؟
در این نوشته به پاسخ سوالات یاد شده میپردازم پس برای آشنایی با مفهوم اجرت المثل تا انتهای این مقاله با من همراه شوید.
تعریف اجرت المثل
کلمه اجرت برای همگان آشنا است. اجرت به معنای مابهعوضی است که در مقابل یک کار، مال، تعهد یا خدمات از طرف یک شخص به دیگری پرداخت میشود. به عبارت سادهتر اجرت و کار انجام شده یا مال در اختیار قرار گرفته دو عوض یک قرارداد را تشکیل میدهند.
در قوانین موضوعه ایران از عبارت اجرت در بسیاری از موارد استفاده میشود. برای مثال در قانون کار، در مقابل کار و وظایف کارگر به وی حق السعی پرداخت میشود و در تعریف حق السعی به کلمه اجرت نیز اشاره شده است.
همچنین در مواد متعددی از قانون مدنی به پرداخت اجرت در مقابل تعهدات و وظایف طرف مقابل یا مال وی اشاره شده است.
اجرت که در معنای کلی آن به معنای مالی است که در عوض خدمات یا تعهدات یا اموال به شخص پرداخت میشود، به دو قسم اصلی اجرت المسمی و اجرت المثل تقسیم میشود.
اجرت المسمی، همانگونه که از نام آن برمیآید، به اجرت اسمی گفته میشود که طرفین بر مبلغ آن و همچنین شرایط پرداخت و زمان پرداخت توافق کردهاند. پس چنانچه اجرت و عوض، مطابق با توافقات طرفین تعیین و شرایط پرداخت آن مقرر شده باشد، با مفهوم اجرت المسمی روبهرو هستیم.
در مقابل اجرت المسمی، واژه اجرت المثل قرار دارد. در اجرت مثل، توافقات طرفین مبنی بر مبلغ و شرایط پرداخت وجود ندارد، یا از ابتدا توافقی بین آنها نبوده است و یا آن که بنا به هر علتی پرداخت اجرت المسمی اجرایی نمیشود، در این صورت نوبت به اجرت المثل میرسد.
اجرت المثل اصولا به وسیله مقامات صلاحیتدار مبلغ و شرایط پرداخت آن مقرر میگردد و از توافقات طرفین صرف نظر دارد. اجرت المثل در هر وضعیتی که اجرت المسمی قابلیت اعمال دارد، میتواند جایگزین شود و حتی دایره گستردهتری دارد.
حال که با مفهوم اجرت و انواع اجرت المثل و اجرت المسمی آشنا شدیم، در ادامه انواع اجرت المثل را معرفی میکنیم.
انواع اجرت المثل
با توجه به آنچه که بیان شد، انواع اجرت المثل که در قوانین مختلف از حقوق موضوعه ایران به آنها اشاره شده است را میتوان به شرح ذیل معرفی کرد.
اجرت المثل ایام تصرف
اجرت المثل ایام تصرف، یکی از انواع اجرت المثلهایی است که برای استفاده از اموال جاری میشود. اجرت المثل ایام تصرف به پرداخت عوض برای تصرف در مال دیگری گفته میشود و معمولا اموال غیرمنقول را شامل میشود.
برای مثال شما به عنوان موجر با یک شخص دیگر به عنوان مستاجر قرارداد اجاره امضا میکنید.
در خاتمه قرارداد، مستاجر شما از تخلیه ملک اجتناب میکند و چون دیگر قراردادی صحیح بین شما جاری نیست، امکان مطالبه اجارهبها که در واقع اجرت المسمی ملک بوده است وجود نخواهد داشت، در این حالت شما میتواند از مراجع صالح علاوه بر اینکه تخلیه ملک خود را مطالبه کنید، درخواست تعیین مبلغ اجرت المثل ایام تصرف مستاجر را نیز بخواهید.
مبلغ اجرت المثل از زمان خاتمه رابطه قراردادی که تصرف مستاجر بر ملک شما بدون وجود رابطه استیجاری ادامه داشته است محاسبه و در حق شما پرداخت خواهد شد.
قابل ذکر آن که تعیین مبلغ اجرت المثل به عوامل مختلفی بستگی داشته و از مبلغ اجرت المسمی تاثیر میپذیرد، برای مثال به نسبت اجرت المسمی و برای دوران تصرف مازاد مستاجر تعیین میگردد.
اجرت المثل ایام زوجیت
در حقوق خانواده ایران، اقدامات و فعالیتهای روزانهای که زوجه برای مدیریت منزل و انجام امور جاری منزل صورت میدهد، به عنوان وظیفه نامبرده شناخته نمیشود و امکان مطالبه اجرت برای زوجه پیشبینی شده است. این مورد جز سوالات قاضی در دادگاه طلاق میباشد.
این امر که به عنوان اجرت ایام زوجیت شناخته میشود، به شرط آن که زوجه از آن صرف نظر نکرده باشد، به نسبت مدت ایام زوجیت تعیین و در حق زوجه پرداخت میگردد.
لازم به ذکر آن که مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، معمولا پس از خاتمه رابطه زناشویی صورت میپذیرد، اعم از آن که علت خاتمه رابطه طلاق زوجین باشد یا فوت زوج.
اجرت المثل عمل
در مواد مختلفی از قوانین ما مشاهده میشود که چنانچه عملی اصولا باید با پرداخت اجرت صورت میپذیرفته لیکن در توافقات طرفین اجرت برای آن تعیین نشده باشد، و یا آن که اصلا توافقی اعم از کتبی یا شفاهی بین طرفین مقرر نشده باشد، قانونا برای شخص اجرت المثل وجود دارد و نامبرده میتواند با مراجعه به مراجع قضایی صالح، درخواست تعیین و پرداخت اجرت المثل عمل خود را بنماید.
تعیین اجرت المثل عمل به چند عامل مختلف بستگی دارد:
- اول آن که بین طرفین نباید توافقی وجود داشته باشد، چون در صورت وجود توافق نوبت به رسیدگی قضایی نمیرسد،
- ثانیا عملی باید انجام شده باشد،
- ثالثا عمل از نوعی باشد که عرفا بر آن اجرت مقرر میگردد
- و در نهایت احراز شود که شخص تبرعا یعنی به رایگان نسبت به انجام عمل اقدام نکرده باشد و همچنین به خواست یا توافق طرف مقابل اقدام نموده باشد.
اجرت المثل اموال
اجرت المثل اموال نوع کلیتری از اجرت المثل ایام تصرف است. در این حالت نیز شخص از مال دیگری استفاده کرده است و در عوض منفعتی که از اموال نامبرده برده است، لازم است که بر وی پرداخت اجرت المثل مقرر گردد. در تعیین و پرداخت اجرت المثل اموال، استفاده از مال دیگری شرط موثر است و تنها در اختیار و تصرف داشتن مال غیر، به صدور حکم پرداخت اجرت المثل نخواهد انجامید.
دعوای اجرت المثل
به انواع اجرت المثل و تعریف هر کدام پرداختیم، حال باید به این سوال پاسخ دهیم که پرداخت اجرت المثل به چه نحوی صورت میگیرد؟
برای دریافت اجرت المثل ضروری است که به طرفیت شخص متصرف یا زوج یا شخصی که از اقدامات و اعمال ما منفعت برده است، دعوای حقوقی پرداخت اجرت المثل طرح نماییم. برای این کار ابتدا باید در سامانه ثنا ثبت نام کنیم.
لازم به ذکر آن که تعیین دقیق خواسته برای تعیین تکلیف دعوا نقش حیاتی دارد، برای مثال در مطالبه اجرت المثل ایام تصرف اول باید تصرف مازاد مستاجر احراز گردد، همچنین تخلیه ملک مطالبه شده باشد تا اجرت المثل ایام تصرف قابلیت تعیین داشته باشد.
در نهایت باید در نظر داشته باشید که دعاوی اجرت المثل، از جمله دعاوی مالی هستند که احراز حق در هر کدام از حالتها به احراز وجود موارد مختلفی بستگی دارد، طرح مناسب دعوا و دفاع از آن در محق شناخته شدن خواهان نقش اساسی دارد، برای مثال در اجرت المثل ایام زوجیت، عدم تبرع زوجه در انجام کارهای منزل یکی از مواردی است که باید احراز گردد و کمک گرفتن از وکیل و مشاوره حقوقی در احراز این شرایط نقش مهمی ایفا میکند.
