اگر به‌تازگی وارد بازار رمزارزها شده‌اید یا به هر دلیل دیگری هنوز با Ponzi scheme، این مفهوم خطرناک و خانه‌مان خراب‌کن در دنیای ارزهای دیجیتال آشنا نشده‌اید، حتماً بدون توقف مطلب امروز ما را دنبال کنید تا پیش از آن‌که در دام پروژه‌های پانزی و اسکم و کلاهبرداری گیر بیفتید و سرمایه‌تان را از دست بدهید، با شناخت علائم و ویژگی‌های این طرح‌ها، آگاهی خود را بالا ببرید و نام خود را از لیست قربانیان این پروژه‌ها خارج کنید.
مطلب دیگر، شبهِ پرسروصدایی است که باعث شکل‌گیری پرسش‌های بی‌جواب زیادی شده‌است. آن هم این است که به باور بسیاری از افراد، کل بازار کریپتوکارنسی، Ponzi scheme است و سرمایه‌گذاران و کاربران حاضر در آن قربانیان این پروژه هستند!
آیا این باور و فرضیه حقیقت دارد؟ پاسخ به این سوال نیز موضوع دیگری است که ما در ادامهٔ این مطلب به آن پرداختیم.
طرح پانزی چیست؟
Ponzi scheme یا طرح پانزی یک طرح سرمایه‌گذاری است که به سرمایه‌گذاران اولیه وعده می‌دهد سرمایه‌شان را خیلی سریع و با سود زیاد به آن‌ها برمی‌گرداند. از همین توضیح اولیه احتمالاً حس کرده‌اید که یک جای کار می‌لنگد؛ بازگشت سرمایهٔ اولیه آن هم طی مدت زمانی کوتاه و با سود بالا؟ آیا امکان‌پذیر است؟
بله؛ معلوم است که امکان‌پذیر نبوده و Ponzi scheme هم چیزی جز نوعی طرح کلاهبرداری نیست. کلاهبرداران با استفاده از این طرح، پول سرمایه‌گذاران (قربانیان) را می‌دزدند. شاید برایتان سوال پیش بیاید که با وجود محرز بودن نقشهٔ آن‌ها و عیان بودن کلاهبرداری، این پروژه‌ها چگونه هنوز به حیات خود ادامه می‌دهند؟ دلیلش این است که کلاهبرداران با وعدهٔ بازگشت سرمایهٔ اولیه با سود بالا، زنجیرهٔ کلاهبرداری خود را حفظ می‌کنند. در طرح‌های پانزی، سود سرمایه‌گذاران اولیه با پول سرمایه‌گذاران ثانویه پرداخت می‌شود؛ سود سرمایه‌گذاران ثانویه با پول سرمایه‌‌گذارهای نسل سوم و …؛ این زنجیره به همین منوال ادامه پیدا می‌کند، درنتیجه اعتماد سرمایه‌گذارها جلب می‌شود.
زنجیرهٔ مذکور آنقدر ادامه پیدا می‌کند تا این‌که سرانجام اسکمرها یا طراحان اولیه پروژه، دیگر نمی‌توانند به آخرین نسل سرمایه‌گذاران واردشده به پروژه، سودی پرداخت کنند، بنابراین پروژه به بن‌بست می‌رسد و کلاهبرداران رسوا می‌شوند. البته آن‌ها (اگر حرفه‌ای باشند) قبل از رسوایی کامل، با هر مقدار سودی که تا آن لحظه کسب کرده‌اند، فرار می‌کنند و دست سرمایه‌گذاران (قربانیان) خود را در پوست گردو می‌گذارند.
سرمایه‌گذارها چگونه در دام Ponzi scheme می‌افتند؟
آنچه که باعث می‌شود سرمایه‌گذارها به طرح‌های پانزی اعتماد کنند و جذب آن‌ها شوند، قانونی جلوه دادن آن از سوی اسکمرهاست. به عبارت دیگر یک طرح پانزی کاربران را قانع می‌کند که این سرمایه‌گذاری ریسکی برایشان ندارد؛ چون از مسیر قانونی انجام می‌شود و سود دریافتی آن‌ها نیز کاملا قانونی است.
اسکمرها با واریز منظم سود طی چند ماه اول به حساب سرمایه‌گذارها، ادعای خود مبنی بر بی‌خطر و قانونی بودن سرمایه‌گذاری را ثابت کرده و اعتماد قربانیان خود را جلب می‌کنند. شکل‌گیری اعتماد در طرح پانزی باعث می‌شود سرمایه‌گذار وسوسه شود و بخواهد پول بیشتری را وارد پروژه کند تا سود بیشتری بگیرد. در برخی موارد نیز سرمایه‌گذارها خود در نقش یک تبلیغ‌کننده عمل کرده و این طرح‌ها را به‌عنوان پروژه‌هایی قابل‌اعتماد، قانونی و سودآور به سایر سرمایه‌گذاران معرفی می‌کنند و آن‌ها را قانع می‌کنند تا چشم‌بسته قربانیِ جدید این پروژه‌ها باشند.
هشدار! شما در حال نزدیک شدن به Ponzi scheme هستید
برای این‌که در دام پروژه‌های پانزی نیفتید، باید علائم و نشانه‌های آن‌ها را بشناسید. هر چند در نگاه اول تشخیص و شناسایی این پروژه‌ها کار آسانی نیست. با این حال این طرح‌ها خصوصیات مشترکی با یکدیگر دارند، بنابراین با یک نگاه دقیق‌تر، حساسیت بیشتر و با بی‌گدار به آب نزدن، به‌راحتی می‌توانید علائم هشدار را شناسایی کنید و بفهمید که یک طرح، پانزی است یا خیر؟!
انواع پروژه‌های پانزی به‌طور مشترک:
- تضمین می‌کنند که نرخ بازگشت سرمایه در پروژهٔ آن‌ها بالاست و سرمایه‌گذاری در طرح آن‌ها هیچ ریسکی ندارد.
- بازدهی و سودآوری مداوم و بدون افت دارند.
- استراتژی‌های پیچیده و اهداف غیرقابل درک دارند.
- در نقد کردن دارایی سرمایه‌گذارها مشکل و چالش دارند.
نکته: یک نشانهٔ دیگر هم وجود دارد که آن را لیست بالا قرار نمی‌دهیم، زیرا نمی‌توان آن را به همهٔ طرح‌های پانزی تعمیم داد؛ آن هم این است که اگر یک طرح غیررسمی و ثبت‌نشده باشد و گردانندگان آن به جای معرفی خود، از هویت جعلی استفاده کنند، مسئله مشکوک است و باید به پروژه شک کنید.
اصلاً یکی از نکاتی که باعث شده‌است برخی افراد به بیت کوین و سایر رمزارزها شک کنند و آن‌ها را طرح پانزی معرفی کنند، همین است که خالق آن‌ها مشخص نیست، اما باید دید آیا تصور این افراد درست است یا خیر.
آیا بیت کوین و سایر رمزارزها هم یک طرح پانزی هستند؟!
اصلی‌ترین دلیلی که باعث شده‌است بیت کوین و سایر رمزارزها را Ponzi scheme بخوانند، مقایسه‌شان با طرح‌های پانزی گذشته و پیدا کردن شباهت‌هایی میان آن‌هاست. از سوی دیگر ماهیت غیرمتمرکز و غیرکنترل رمزارزهای دیجیتال فرصت خوبی برای سوء‌استفادهٔ کلاهبرداران فراهم کرده‌است تا با هدف کسب سود کلان، به اجرای طرح پانزی روی بیاورند. با این همه، هیچ‌کدام از این موارد دلیل خوبی بر پانزی خواندن بیت کوین و سایر ارزهای رمزنگاری‌شده نیست.
انتقادات واردشده بر بیت کوین و سایر ارزهای مشابه، عمدتاً بر ویژگی‌های آن‌ها متمرکز است؛ برای مثال گفته می‌شود که این رمزارزها به‌عنوان یک ارز، دارایی یا کالای قابل تعریف نیستند. آن‌ها جریان نقدی اساسی ندارند، ارزش ذاتی ندارند و تعابیری از این دست که درنهایت بیت کوین را یک پروژهٔ پانزی معرفی می‌کند!
همهٔ این گفته‌ها در حالی عنوان می‌شود که برخلاف ویژگی‌های معرفی‌شده برای طرح‌های پانزی، ازجمله سودآوری همیشگی و شیب مثبت دائمی، رشد بیت کوین درنتیجهٔ فراز و فرودها و شکست و پیروزی‌های متعدد صورت گرفته‌است؛ نه صرفاً با یک روند صعودی همیشگی. این مسئله به تنهایی فکتی برای مردود کردن فرضیهٔ پانزی بودن بیت کوین است.
از طرف دیگر بیت کوین هیچ چیز را تحت عنوان سود و بازدهی در حال اجرا به سرمایه‌گذارانش وعده نمی‌دهد، همچنین با ورود سرمایه‌گذار جدید، هیچ وقت شاهد سودآوری برای نسل قبلی سرمایه‌گذاران بیت کوین نخواهید بود و تنها راه کسب سود و نقد کردن پول برای دارندگان بیت کوین، فروش آن به فرد دیگر است.
جمع‌بندی
طرح پانزی یک کلاهبرداری است که ویژگی‌هایش را در این مطلب معرفی کردیم تا قبل از ورود به هر طرح سرمایه‌گذاری در بازار ارزهای دیجیتال، ابتدا مشخصات پروژه را دقیقا بررسی کنید، سپس در صورت نبود مورد مشکوک، سرمایهٔ خود را به آن وارد کنید، اما بیت کوین و سایر رمزارزهایی که پانزی بودن‌شان صرفاً براساس یک فرضیه مطرح شده‌است، نه پانزی هستند، نه کلاهبرداری؛ علت این ادعا را هم کمی قبل‌تر بیان کردیم. تا به امروز انواع پروژه‌هایی که مسجل شده‌است Ponzi scheme هستند عبارت‌اند از: بیت کانکت، بیت کوین اِرا، صرافی کانادایی QuadrigaCX، پروژه پای نتورک و بریج اوراکل.
